Tepnan balioso pa abo komo konsumidó

Ta tep pa spar awa of koriente bo ta buska? bo kier saka miho probecho ora di hasi kompra den supermerkado of pakus? Fundashon pa Konsumidó ta pone tur esakinan pa abo riba un rei.

Tambe nos tin tep kon pa hasi un fiansa konsiente i kon pa baha abo gastunan mensual. Buska loke bo mester of pasa den nan tur. Un bon tep semper ta na su laga!

Korda ku Un konsumidó sabí ta skohe di forma konsiente..!

Kumpra produkto den tienda

  • Pidi semper bo faktura i warda esaki bon. Esaki ta e úniko prueba ku bo a kumpra e produkto den kaso di un keho

  • Pa lei semper bo tin garantia riba un produkto nobo. Ni maske kiko e komersiante bisa. Sea alerta i puntra kiko e garantia ta enserá promé ku bo sera kualke akuerdo di kompra. Si e garantia ta kontra di bo derechinan ku ta ankrá den lei òf kontra di bo prinsipionan, ta rekomendabel pa bo aserká otro establesimentu i kompará.

  • Sea krítiko. Un konsumidó bon informá ku konosé su derechi bon por eksihí i haña mas pa loke e ta paga. No kumpra nada ku miedu, no aseptá ningun servisio sin pidi splikashon. Si bo tin duda di kalke kos, na kalke momentu sòru puntra i bolbe puntra pa bo no sali perhudiká.

  • lnventarisá kiko bo kier bai kumpra.
  • Si ta posibel pidi semper un oferta promé ku kumpra.
  • Kompará preis, kalidat, garantia i oferta di diferente kompania.
  • Semper promé ku bo kumpra puntra e bendedó e kondishonnan di benta. Por ehèmpel:

    • Si ta duna sèn bèk
    • Den kuantu dia bo por kambia e produkto
    • E período di garantia. Mayoria biaha e informashon aki ta riba un bórchi den e establesimentu óf riba e resibu.
  • Lesa etikèt promé ku bo saka bo sèn.
  • Kontrolá e produkto bon. Wak si e produkto no tin niun fayo tékniko of kosnan kibrá. Si un produkto ta den un kaha será, pidi e bendedó pa habri esaki pa kontrolá si tur kos ta den bon estado promé ku bo bai kune. Mester laga test artefáktonan elektróniko. Si un kondishon di benta, di establesimentu ta ku no por habri kaha, ta rekomendá pa NO kumpra e produkto.

  • Paga tinu ribà preis. Wak ku si ta e mesun preis ku tin menshoná den rèki bo ta pagando.

  • No laga bunitesa di propaganda influenshá bo manera di kumpra. Sea alerta pa e loke ta skondí tras di kada propaganda.

  • Bo tin derechi di reklamá un kompra. Reklamá si bo no ta di akuerdo ku loke bo ta kumpra. Ta bo plaka ta paga.

  • Kumpra mas tantu kos ora tin baratio.

Kiko hasi ora tin problema ku un produkto?

  • Reklamá mesora serka e komersiante. Yama telefón of pasa personalmente ku e produkto huntu ku bo resibu.

  • Sa bo derechonan ora tin problema ku e produkto.  konsumidó bo tin derecho riba:

    • entrega di e piesa ku falta
    • reparashon di e produkto
    • kambio di e produkto
    • si e komersiante no por entregá un produkto igual bo tin derecho riba bo sèn bek. Bo no ta obligá na tuma un “tegoedbon”.
  • Warda bo resibu original semper bon. Na ora di reparashon no laga bo resibu original nunka patras. Pidi e komersiante saka un kopia, óf bo mes saka un kopia.

  • Den tempu di garantia, no laga un tersera persona drecha bo produkto. Bo ta perde bo derecho riba garantia. E komersiante no ta drecha e produkto mas.

  • Hasi un apelashon riba bo garantia. Si e komersiante no por drecha e produkto, bo tin derecho riba un nobo. Si akaso e komersiante no por duna bo un otro produkto igual, bo tin derecho riba bo sènl bèk.

  • Pidi asistensia si no por yega na un akuerdo. Si partidonan no por yega na un akuerdo, por pidi asistensia na Fundashon pa Konsumidó.

Tuma servisio serka un kompania

  • Kompará oferta di diferente kompania.
  • Lesa tur kondishon di e servisio promé. Lesa tur kondishon di e servisio promé ku bo firma un kontrat. No firma nada sin ku bo a lesa e kontrat kompleto óf ku bo no ta komprondé. Si e kontrat ta na un idioma ku bo no ta komprondé, pidi un kopia di e kontrat i laga un tersera persona di bo konfiansa les’ele i splika bo.

  • Informá bo mes bon di tur e aspektonan di e servisio.
  • Si bo no hana tur informashon, bo tin e deber di puntra.
  • Duna splikashon I informashon korekto enkuanto kiko bota spera di e servisio.
  • Pone tur akuerdonan hasí riba papel. Tur palabrashon despues ku a firma e kontrat, tambe mester wordu pone riba papel.

  • Jega na un bon areglo di pago. Kon, ki dia i na unda e pago mester tu ma lugar.

  • Warda e kontrat bon i e palabrashonnan hasí tambe bon.
  • Paga e servisio segun ku esaki ta wórdu duná. Por ehémpel si ta un kontratista ta trahando un kas pa bo, paguele segun fase.

  • No paga nada 100% adelantá. Por ehémpel duna 50% ora e trabao kumisá i e sobrá ora e trabao kaba.

  • Eksigi bo resibu ora bo paga pa un servisio. Pa tur montante ku bo paga, bo tin derecho riba un resibu komo bo prueba di pago.

Kiko hasi ora tin problema ku e servisio?

  • Reklamá mesora serka e kompania dunadó di e servisio. Yama telefón óf pasa personalmente ku e kontrat.

  • Si e trabou no a ser entregá den e tempu stipulá por palabrá un otro un fecha pa entregá. Si esey no ta posibel, laga otro persona kaba e trabou. Ta p’esey paga e kompania solamente pa e trabou ku ela hasi.

  • Bo tin derecho riba daño i perhuisio. Si bo a sufri daño, paso e trabao no a wórdu entregá na tempu, bo por pidi daño di perhuisio.

  • Pidi asistensia si no por yega na un akuerdo. Si partidonan no por yega na un akuerdo, por pidi asistensia na Fundashon pa Konsumidó.

Kontrolá uso di awa, koriente i telefòn

  • Preferibel kumpra artíkulonan ku ta spar koriente (inverter)
    Na momentu ku bo disidí pa kumpra artíkulo elektróniko, e mihó eskoho ta pa artíkulonan ku ta spar koriente (inverter).
  • Evita di usa paratonan ku ta keinta hopi.
    Aparatonan ku ta keinta (manera föhn, microwave i stof eléktriko) ta gasta mas koriente. Paga tinu kon largu bo ta usa nan.
  • Paga lus of aparatonan elektróniko ku ta sendé pornada.
  • No laga aparato keda riba “standby”.
    Purba mas tantu ku ta posibel pa paga tur aparato na lugá di laga nan keda riba standby. Esaki tambe ta konta pa charger o di telefon, microwave i rice-cooker ku ta keda innesesariamente den stàpkontakt.
  • Tuma un dia pa strika tur paña.
    Esaki ta mas kumbiniente ku strika tur dia e paña ku bo ke bisti e dia ei
  • Usa fen pa fria.
    Si ta posibel usa fen na lugá di erko. Esaki ta mas barata.
  • Remplasá bo erko y bo frishider ku tempu.
    Remplasá bo erko y bo frishider ku tempu, paso si un kómpreser ta hopi bieu e ta ranka mas koriente pa e fria.
  • Invertí den frishidèr i erko ku ta spar energia i sèn (inverter)
  • Limpia bo frishider regularmente.
    Limpia bo frishider por lo ménos dos bes pa aña paden y pafó. Un frishider limpi ta fria mihó.
  • Bo tin ku defròs bo frishidèr regularmente.
    Ora e frishidèr ta yen di eis e ta gasta mas koriente
  • No hinka kuminda lou òf kayente den frishider.
    Lag’é fria promé, pa evitá ku e ta ranka mas koriente pa e fria bon.
  • No yena bo frishidèr ku muchu kos.
    Kòrda ku mas tantu kos tin aden mas koriente e ta hala
  • No pone bo frishidèr den solo of banda di bo stof.
  • Sóru pa e frishider ta será bon.
    Purba pa e keda ménos habri i wòrdu habrí ménos.
  • Hasi bo frishidèr bashí ora bo bai ku fakansi.
    Si bo ta bai ku fakansi, ta mihó bo hasi bo frishidèr kompletamente bashí, saka e steker for di stòpkontakt i lag’é na skref.
  • Kumpra un erko ku ta pas ku grandura di kamber.
    Un erko muchu chikitu àf muchu grandi ta gasta koriente di mas.
  • No laga erko traha duru pa fria.
    Trata di tene bentana i porta sera mas tantu posibel pa asina e erko no mester traha duru pa fria e kamber. Evitá pa solo no pasa bini paden, televishon i lus tambe ta manda kayente.
  • Evita di sende / paga un erko hopi.
    Si akaso bo ta sali for di kamber pa bo bin bek den ménos ku un ora ta preferibel pone e erko fria ménos. No page pa despues bolbe send’é atrobe pasombra ora bo bole send’é e ta hala mas koriente.
  • Limpia e air-filter di bo èrko regularmente.
    Hopi stòf rib abo filter ta impedí sirkulashon di airu i ta pone bo èrko traha mas duru pa fria.
  • Kambia bo gloeilampnan pa sparlamp of LED-lights.
    Un sparlamp ta bai dies bahia más largu ku un pera di lus normal. Iluminashon ta despues di frishider, droger i vrizer, e loke ku ta hala mas koriente den su totalidat. Poko poko pera di lus lo sali for di sirkulashon. Ta sabí pa bo pasa ofer pa uso di sparlamp, paso fin di luna lo bo nota esei riba bo kuenta di koriente. Sparlamp ta kosta un tiki mas, pero bota wàrdu rekompensa despues dor ku bo lo paga ménos na koriente i e sparlamp ta dura mas largu.
 

 

  • Paga bo lus semper na momentu ku bo ta bandoná e aria iluminá.
    Si ta sparlamp bo tin, paga nan tambe na momentu ku bo bandoná e aria.
  • Si bo tin lampi ku ta dim remplasá esaki pa un ku ta iluminá ménos.
  • Usa sensor pa lus na porta pafo.
    Bai ofer pa sparlamp ku por kombiná ku sensor pa iluminá solamente ora un hende yega na bo porta.
  • Purba di pone paña den e wasmashin manera ku e ta indiká.
    Si ta 8 kilo di paña e ta tuma no pone dos kilo pa kada labà.
  • Evitá di usa droger.
    Hasi mas tantu uso di bientu i solo pa seka bo pañanan.
  • No muha mata merdia.
    Preferiblemente hasié riíainta trempan of atardi lat (anochi). E solo kayente ta vaporá e awa i e tera e ora ei ta keda ménos tempu húmedo.
  • Kontrolá bo meternan di awa i koriente.
    Nota e posishonnan na komienso i final di luna. Kontrolá bo resibu pa wak si e ta kuadra ku loke bo tin anotá.
  • Kontrolá bo kranchinan regularmente riba lekkage.
  • Kontrolá pipanan di awa ku ta pasa den tera i muraya na bo kas.
  • Kontrolá pipanan di awa ku ta pasa den tera i muraya na bo kas.
    Si e tera ta muha òf muraya ta bira bèrdè por tin buraku den e pipa.
  • Fangu awa di yobe (awaseru).
    Por usa e awa aki entre otro pa muha mata i hasi limpiesa.
  • Fangu awa di bo wasmashin.
    E awa aki tambe por wòrdu usá pa muha mata i hasi limpiesa.
  • Fangu awa di kushina òf baño si ta posibel.
    Por usa e awa aki pa muha mata.
  • Planta mata tropical mas tantu ku ta posibel.
    Nan ta rekerí menos awa i ta sobrebibí temporada di sekura mas lihé.
  • No laba òuto ku slang di awa. Husa un hèmber na lugá di esey.
  • Usa un “sproeier” riba abo slangnan di awa.
    Esaki ta redusí e fluho di awa or abo habri e kranchi.
  • Limitá e tempu ku bo ta baña mas tantu ku ta posibel I no baña inesesariamente.
  • Ta rekomendá pa usa douche en bes di badkuip pa baña.
  • Sera kranchi ora bo ta haboná, feita of skeiru bo djentenan.
  • Siña bo muchanan kon pa sera kranchi bon.
  • Kontrolá bo wc si e ta kore awa.
  • No usa bo wc pa tira tur sorto di ko’i sushi aden
  • Preferibel usa un ketel pa herebé awa en bes di un wea.
  • Kontrolá e kantidat di yamada ku bo ta hasi ku bo telefon
  • Paga lus of aparatonan elektróniko ku ta sendé pornada.
  • Paga tinu kon largu bo ta usa aparatonan ku ta keinta.
    Aparatonan ku ta keinta (manera föhn, microwave i stof eléktriko) ta gasta mas koriente. Paga tinu kon largu bo ta usa nan
  • Kumpra artíkulonan ku ta spar koriente.
    Na momentu ku bo disidí pa kumpra artíkulo elektróniko, e mihó eskoho ta pa artíkulonan ku ta spar koriente.

 

 

Hasi kompra di komestibel den supermerkado

  • Plania adelantá.Ta hopi importante pa plania bo kompra pa bo por kumpra konsiente i ekonómiko. Plania kiko ta e menú di siman pa bo kumpra solamente loke ta nesesario i evitá tambe desperdisio kuminda . Si bo ta dos persona den un kas, no kumpra kuminda pa ocho persona, a ménos ku bo ta parti esaki i warda sobra den frizer pa usa despues. Check den bo kashinan kiko bo tin kaba, pa bo no kumpra di mas. Tambe check ofertanan ku tin den korant i hasi uso di esakinan.

  • Traha un lista di kompra.Nos tin tendensia di kumpra kos impulsivo i pa evitá esaki ta bon pa bo traha bo lista I tenebo estriktamente na esaki. Sin un lista di kompra bota kore riesgo di kumpra kosnan innesesario.

  • Hasi kompra riba un dia ku bo ta liber i semper tuma bo tempu.
  • Paga tinu riba fecha di vensementu di komestibel.Esaki ta hopi importante pa evitá desperdisio di komestibel i sen. Por ehempel, no tin sentido kumpra un bòter di lechi di galòn ku ta ekspirá denter di dos dia, si bo sa ku bo no ta bai usa tur promé ku e fecha di ekspirashon. Hopi biaha e produktonan di kua nan fecha ta serka di ekspirá ta wòrdu bende na preis speshal, pero pensa promé bo kumpra si bota bai usa e produkto mesora òf no.

  • No kai den tentashon pa kumpra kos ku a pasa fecha di vensementu.Ta malu pa bo salú i di bo famia

  • Konsiderá pa kumpra komestibel di markanan ménos popular.E produktonan aki tambe ta wòrdu produsí basa riba e normanan vigente di seguridat i kalidat di kuminda i nan ta mas ekonómiko na preis. Lesa riba e etiket kiko ta kontenido di e produkto pa bo tin sigur ku bota hana e loke bota paga p’e.

  • Ta kumbiní bo kumpra fruta i berdura pa siman pa evitá ku nan ta keda para i daña.
  • Evitá di kumpra berdura, fruta i karni pre-empaketá.Esaki ta e kaso kaminda ta kaska i o kòrtá e berdura i fruta i paketá esaki den porshon. Den kaso di karni bota hana ku ta kita kueru (p.e. galina), kòrta e karni i hasta sasoná e karni. E preis di e produkto ta bira mas karu pa motibu di e servisio aki, pues konsiderá kumpra e produktonan aki solamente si realmente ta nesesario.

  • Hasi mas uso di fruta i berdura produsí den nan temporada.Tin fruta i berdura fresku ku ta barata ora nan ta optenibel den nan temporada.

  • Hasi mas uso di fruta i berdura produsí lokal.E chens ku esakinan ta bira skars òf karu ta mas chikí.

  • Buska alternativa pa fruta i berdura ku subi di preis.Si dado momento tin skarsedat konsiderá hasi uso di otro fruta o berdura ku si ta optenbel den bo menú. Otro opshon tambe ta pa kumpra produkto di friso empaketá den bleki o bòter.

  • Kumpra produkto por mayor si ta posibel.Bo por konsiderá na hasi esaki den un grupo di famia o konosí. Tin vários produkto ku bo por kumpra por mayor, por ehempel habon, papel di w.c., shampo, pasta di djente, produktonan den bleki, bòdi loshon. E preis por mayor ta mas ekonómiko.

  • Produsí bo berdura i frutanan bo mes si ta posibel!Tin vários fruta i berdura ku nos mes por planta den kura. Fuera di ku e ta yuda nos pòtmòni, nos tin sigur ku e fruta i berdura no ta kontené supstansianan danino pa nos salú.

  • Tur artíkulo mester tin un etikèt riba dje (label).Semper lesa riba e etiket pa bo sa kiko e ta kontené.

  • Paga tinu ribà preis.Wak ku si ta e mesun preis ku tin menshoná den rèki bo ta pagando.

  • Kontrolá bo bòn ora bo kaba di paga. Hasié den e establesimentu mes. Chek si tur kos den bo garoshi ta kuadra ku loke tin kontá

Hasi fiansa na banko

  • Promé ku bo disidí di sera un fiansa rekordá bo mes ku spar ta mihó ku fia
  • Tuma un fiansa ku ta pas ku bo presupuesto.Un fiansa ta algu ku bo mester por paga bek. Lobo por paga bo fiansa i interes tur luna durante e hinter e periodo? Pa kontestá e pregunta lobo tin di traha un presupuesto. Esaki ta un lista di loke tu r luna bo tin na entrada i gastu. Si e presupuesto ta mustra ku bo no ta sobra sen pa paga e fiansa, ta proba bel ku no ta konsehabel pa hasi un fiansa.

  • Buska oferta serka mas ku un banko.Semper ta bon pa kompará ofertanan di diferente banko. Lesa e kondishonnan di fiansa bon. Eksihí esaki i bai kas les’é den trankilidat ya bota komprondé kiko bota marando bo mes na dje.

  • Evitá problema ku pagamentu.Si bo por paga bo fiansa, semper hasié. No kai atras riba bo pagonan di tur luna. Mas grandi e debe, mas difísil ta pa sali for di dje.

  • Kiko e interes ta?Averiguá ki sorto di interes bo tin riba bo fiansa. E ta wordu konta pa dia, luna, afía? E ta un interes fiho o variabel? Ta importante pa sa pa bo no haña bo ku sorpresa ora diripiente interes ta subi ku konsekuensha ku bo gastunan pa luna tambe ta subi.

  • Puntra ku si tin but na momentu ku bo paga bo debe adelantá.
  • Si ta posibel pidi pa e tipo di fiansa ku ta pas mas ku bo nesesidat i estilo di bida.

Auto i transporte

  • Purba presupuestá bo konsumo di gasolin pa siman.
  • Kontrolá kuantu bo ta kore.Chek si esaki tur biaha ta nesesario.

  • Plania bo ruta adelantá.Si bo tin ku bai un kaminda ku bo auto, wak sigur si bo no tin mas diligensha di hasi den e besindario p’ abo no tin di mester di kore e mesun ruta dos biaha.

  • Tenk gasolin mainta trempanTa konsehabel pa tenk gasolin mainta trempan. E ta rende mas tantu.

  • Chek bo outo regularmente.Un outo den bon kondishon ta gasta ménos gasolin

  • Si no ta nesesario, kore outo sin erko.
  • De bes en kuando hasi uso di transporte públiko, e por sali bo (muchu) mas kumbiniente.
  • Purba wak kua kolega ta bai mesun ruta ku bo.Asina boso ta hasi interkambio i ámbos ta spar gasolin. (ta fomentá tambe kolegialidat)

  • Tene kuenta ora kumpra auto for di eksterior.Tin hopi hende ku últimamente ta kumpra outo for di Merka, aki ta masha importante pa bo check e título di e outo promé ku bo kumpr’é pa bo no hañabo ku problema despues. Bo por bai riba e website di Carfax i hinkando e number di chasis di e outo konserní bo ta haña su historia kompletu. Naturalmente esaki tin su kostonan kuné. Bo por aserka bo kompania di seguro i nan lo por check tur kos pa bo kontra pago.

Otro formanan pa baha òf kontrolá bo gastunan mensual

  • Biba organisá i disipliná i ku entrada ku bo tin.
  • Gasta ménos sèn posibel i no gasta mas sèn ku bo tin.
  • Konsolidá bo debenan chikí.Buska informashon si ta kumbiniente pa konsolidá tur bo debenan. Aki bo aserka instansianan finansiero ku e petishon pa tuma ofer turbo debenan. Korda kompará e interes ku bo tin ku paga i e termino den kual esaki por tuma lugá. Un kos si: promé ku bo sera kualke akuerdo lesa e kondishonnan ya bo sa presis si esaki ta kumbiní bo si of no. Tene na kuenta kubo no mester sigui hasi debe riba e espasio finansiero ku bo ta hafia despues di e finansiamentu aki. Sino no tabatin sentido pa a hasi niun fiansa paso ta mas haltu so bo debenan ta bira.

  • Kontrolá si bo no ta pagando seguronan di mas.
  • Analisá bo kontribushon- i abònemèntnan ku bo ta paga mensualmente.Wak si ta nesesario pa bo ta miembro di un of otro organisashon ku bo ta paga kontribushon, anto bo no ta hasi uso di e servisio.

  • Anotá bo entradanan i bo gastunan pa por kalkulá bo presupuesto.Traha un presupuesto ku hinter famia i revisá huntu unda tin espasio pa baha gastu. Usa kualkier entrada adishonal pa spar.

  • Semper pone prioridat den bo metanan.
  • Semper pone un parti di bo entrada den banda pa kasonan di emergensia.
  • Reserva sèn pa gastunan ku bo ta paga pa aña òf mei aña.
  • Semper kumpli ku e siguiente pagonan básiko proméPa evitá ku bo ta akumulá debe inesesariamente:

    • Hür di kas/hipotek
    • Belasting
    • Koriente i awa
    • Kuminda
    • Seguro i gastunan médiko (si no ta inkluí den SVB/PP/BZV)
  • No kushiná mas tantu ku ta nesesario.
  • No tira kuminda ku ta bon ainda, afó.
  • Baha man na kome hopi riba kaya.Mas tantu posibel bo mes kushiná na kas. E ta mas ekonómiko i mas salú.

  • Bai kápsalòn ora mester i purba hasi uña i laba kabei mas na kas.
  • Purba tene e kantidat di bestianan di kas ku bo budget ta permití.

Kontrolá gastunan èxtra den lunanan di fiesta (San Nikolas, Pasku, Fin di aña)

  • Promé ku tur kos ta importante pa bo traha un presupuesto!Hasi un kalkulashon di kuantu sèn bo por gasta na tur e gastunan èkstra ku luna di desèmber ta trese kuné, entre otro karchi di Pasku, adorno pa kas, fiesta i komementu i regalo na otro persona. No lubidá di Iene kuenta ku subida di uso di koriente relashoná ku e lusnan ku nos ta usa pa dòrna kérstboom, kas etc.!

  • Plania adelantá pa ken i kuantu regalo bo ta bai kumpra.Traha un lista ku nòmber di tur e personanan ku bo kier regalá algu i disidi adelantá kuantu sèn bo kier gasta na regalo pa kada persona, teniendo kuenta ku bo presupuesto. Skirbi kiko bo tin idea di kumpra pa regalo na kada persona. Di e forma aki bo tin mehor kontról riba loke bo ta gasta na regalo.

  • No kumpra riba krédito!Kumpra regalo ku credit card òf riba krédito ta hasi e regalo defakto mas karu pasobra bo tin ku paga interes riba dje. Si bo no por paga e regalo cash ta pasobra bo no por afort pa kumpr’é.

  • Kompará preis i kalidat promé ku kumpra.Chèck avisonan den korant i foyetonan ku komersiantenan ta saka ku oferta.

  • No warda te na último momento pa bai hasi kompra.Hopi biaha falta di tempu ta pone ku bo ta kumpra otro kos for di loke bo tabatin pensa i asina bo ta gasta mas ku loke bo tin presupuestá.

Bo tèstamènt

  • Ser sabi i laga bo propiedat den bon man. Despues ku bo fayesé  naturalmente bo ke un bon destinashon pa bo propiedatnan.  Laga un notario traha un tèstamènt den kua ta stipulá eksaktamente pa ken bo herensha ta keda.

  • Atendé e herensia inmediatamente despues ku un persona fayesé.E manera mas simpel pa evitá tipo di problema ku repartishon di bienes prosedente di un herensia, ta pa sea atendé e herensia inmediatamente despues ku un persona fayesé, òf pa saka un tèstamènt serka notario den kua e persona ta stipulá eksaktamente pa ken e ke pa su herensha keda.
    E ora ei ta masha fásil pa sa ken ta heredero i ken no i kiko ta toka na kada unu di nan.
  • Trahamentu di un tèstamènt no ta algu kompliká òf kostoso.Tin hende ku ta kere ku trahamentu di un tèstamènt ta algu kompliká i kostoso, pero esei no nesesariamente ta e kaso. Loke bo mester, ta pa sa ken bo ke nombra komo bo heredero(nan) i kiko bo ke laga pa nan.

  • Por spesifiká pa ken ta laga pertenensia den bo tèstamèntSi por ehèmpel komo hende muhé bo ke laga bo prendanan pa un sierto yu òf otro persona, òf si komo hende hòmber bo ke laga por ehèmpel bo hèrmèntnan pa un yu òf un konosí, bo por pone esei tambe den bo tèstamènt.

Kumpra un kas

Si bo ta pensando pa hasi bo promé pasonan pa kumpra un kas bo mester ta prepará pa pasa den e diferente fasenan pa yega na bo propio kas.

For di duna un oferta pa kumpra un kas te na e momentu di muda bai den bo kas lo tuma por lo ménos un pa tres luna. Pero haña e kas e propiedat ideal pa kumpra por tuma hopi mas tantu ku esaki i pa bo spar pa yega na un suma sufisiente pa usa komo depósito por tuma ainda un kantidat di aña.

Awor kiko bo mester sa? Nos ta bai trata e ocho stapnan pa kumpra un kas i kua ta kosnan ku lo bo haña riba bo kaminda pa yega na bo kas ideal.

Stap 1: Spar bo depósito

Bankonan mayoria biaha ta pidi un depósito propio di 20% pa haña un hipotek. Pa kumpra un kas ku ta kosta fl. 200.000,= esaki ta nifiká ku bo mes mester tin 40.000 florin di spar pa usa pa kumpra bo kas. I mas karu e kas ta e suma aki lo bira mas tantu. Pero tin tambe bankonan ku ta duna 90 te ku 100% hipotek. Kòrda semper ku si bo hinka bo mes sèn den bo kas, ménos bo debe na banko lo ta, ménos lo bo tin ku paga pa luna na hipotek i hasta mas lihé lo bo por kaba di paga bo kas.

Stap 2: buska un kas

Nos tur ke e kas di nos soño. Den e búskeda pa un kas apropiá ta importante pa ta realístiko i buska un kas ku bo por afòrt. For di un prinsipio, separá kosnan ku p’abo ta nesesario for di kosnan ku lo ta “leuk” pa tin na un kas. Por ehèmpel un kamber èkstra òf zuèmbat,  ta kosnan esensial i nesesario òf mas bien un luho èkstra.

Papia ku diferente makelar, buska riba wèpsaitnan di benta di kas pa bo haña un bon idea di kasnan na benta den e área ku bo ta deseá. I mas importante, di e preisnan ku nan ta pidi pa e kasnan aki.

Stap 3: Buska e hipotek ku ta pas kubo

A ménos ku bo tin hopi plaka òf bo a dal un number lo bo tin ku fia sèn di un banko pa kumpra bo kas. Ta bon pa for di tempran bo kuminsá investigá, informá bo mes i pidi oferta seka diferente banko. Esaki lo skapabo tempu mas despues.

Laga bankonan pone riba papel kuantu sèn nan ta dispuesto pa fiabo. Aunke ku e fiansa ta dependé di e kas i su balor, lo bo mustra hopi mas serio seka e bendedó si bo a hasi bo hùiswèrk adelantá. Pero promé ku tur kos sòru pa bo komprondé e reglanan básiko di kon un hipotek ta funshoná i sa tambe ki tipo di hipotek ta pas ku bo situashon personal. Si ta nesesario buska un intermediadó di hipotek imparsial ku por dunabo konseho independiente. Kòrda ku esaki por kostabo sèn. Den tur kaso bo por tuma kontakto ku Fundashon pa Konsumidó ku bo pregunta.

Stap 4: Sera un hipotek

Asina bo ta komprondé e reglanan básiko di un fiansa di hipotek bo por pidi  bankonan  pa dunabo un konseho riba un hipotek. Tin diferente sorto di hipotek i produktonan relatá na esaki manera seguro di bida i seguro di kandela i kas. Si bo bai seka un konsehero independiente e lo buska pa bo e mihó dil na diferente banko. Kòrda ku e por kobra pa su servisio. Sigur ta konsehabel pa papia ku diferente banko. No ta nesesario pa bo bai e banko kaminda bo salario ta kore. E benefisio ku bo tin di bai bo banko di kas ta ku nan tin hopi informashon finansiero di bo ku lo mester yudabo haña un mihó dil.

Stap 5: Bit riba un kas

Ora bo haña e kas ku bo ke kumpra e, bo mester hasi un bòt riba e kas.  Si ta un persona privá bo ta dil ku e mes pero mayoria bo ta hasi esaki seka un makelar. E makelar ta tuma kontakto ku e doño di kas pa asina disidí si nan ta akseptá bo bòt. Pensa semper bon promé ku bo hasi un bòt. E sèn ku bo ofresé mester ta pas den bo presupuesto, e hipotek ku bo por haña i semper tene un espasio pa negoshá ora bo bit. No paga dirèkt e preis ku ta pidi. Bo por buska un makelar pa representábo si bo ke un representashon profeshonal pero esaki tambe ta algu ku lo bo mester paga p’e. Den e kasonan aki no ta konsehabel pa paga un montante fiho pa e representashon i no laga esaki dependé di e benta pa e no tin influensha riba e poseshon di bo konsehero profeshonal.

Na momentu di hasi un bòt ta semper importante pa bisa, preferibel via mail òf riba papel, ku e bòt ta dependé di si bo haña un fiansa bankario i tambe di un inspekshon tékniko di e kas. Esaki lo skapabo gastunan si e dil no bai dor si banko no aprobá bo fiansa òf si tin defisiensianan skondí na e kas.

Stap 6. Konfirmá bo hipotek i hasi bo investigashonnan

Den e fase aki bo mester tuma kontakto ku bo banko i pon’é na altura di ku bo a haña un kas pa kumpra. Banko lo ke tin un rapòrt di apresiashon (taxatierapport) promé e ofresébo un kontrakt di hipotek. Hopi biaha e bendedó tin un rapòrt kaba traha a base di kua el a pone su preis di benta. Pero e no ta obligá di hasi esaki. Abo komo kumpradó mester di e rapòrt pa haña bo fiansa i e gastunan di esaki ta abo ta responsabel p’e. E rapòrt tambe por inkluí aspektonan manera e estado físiko di e kas:  si tin mantenshon nesesario òf otro defisiensianan skondí ku ta influenshá e balor di e kas.  Pasombra ta a base di e balor di e kas banko lo fiabo sèn. Si bo palabrá pa kumpra un kas pa fl. 250.000,= i for di e apresiashon (taxatie) ta sali un balor di 220.000 florin, Banko lo no por fiabo mas ku 220 mil florin ku e kas ta bal. I manera nos a bisa na kuminsamentu esaki hasta por ta ménos si e banko ta fia 80 òf 90% di e balor di e kas.

Tin hopi banko ku ta pidibo adelantá un kontrato di kompra (voorlopig koopcontract) pa tuma bo petishon di fiansa den tratamentu. Akinan bo mester ta hopi kouteloso. Un voorlopig koopcontract ta un kontrakt ofisial ku bo por sali for di dje asina fásil. Normalmente lo bo a haña bo aprobashon ofisial di bo banko i despues bo ta firma un kontrakt di kompra. Aki na Kòrsou, lástimamente bankonan ta pidi un kontrakt huntu ku bo petishon. Si bo no pone klóusulanan ariba menshoná di finansiamentu of inspekshon tékniko den bo kontrakt, bo ta keda mará na e kontrakt ni maske bo no haña bo fiansa of bo ta haña sa ku e kas ta kasi basha abou despues di un inspekshon mas agudo. I mas kruel ainda ta ku bendedónan di kas si ta pone klóusulanan den e kontrakt ku ta obligábo di paga un but si bo no kumpra e kas den un periodo di tempu.

Stap 7: Traha i firma un kontrakt di benta

Akinan ta kaminda e proseso legal ta kuminsá. Den kaso ku bo no mester a duna banko un kontrakt di kompra den un fase promé. E kontrakt di kompra (preliminar) ta un dokumento ofisial di kompra ku ta mara abo i e bendedó na e transakshon. E bendedó ta obligá su mes pa bende e kas kubo i abo ta obligá bo mes di paga e sèn ku bosnan a palabrá, bou di e kondishonnan stipulá den e kontrakt. E makelar di e bendedó  hopi ta fasilitá e proseso dor di traha e kontrakt. No ta asina ku abo komo kumpradó no tin influensha riba e kontenido di e kontrakt aki. E bendedó ta laga pone klóusulanan ku ta protehá su interes manera un but si bo no kumpli i eksonerashonnan pa su persona den kaso ku tin defisiensianan na e kas. Abo, òf bo representante mester sòru pa tambe tin klóusulanan na bo protekshon den e kontrakt. Un “financieringsvoorbehoud” ku ta eksonerá abo di kumpra si bo por prueba ku bo no a haña finansiamentu p’e kompra òf un “voorbehoud van bouwkundig inspectie” ta kosnan ku bo mester pone den un kontrakt pa bo interes ni maske bo ta kere ku esakinan lo no ta nesesario. Tambe den e kontrakt ta keda stipulá na kua notario e traspaso di propiedat lo tuma lugá. Abo komo kumpradó tin e derechi di skohé un notario.

Ku e kontrakt firma banko por hasi e delaster trámitenan pa aprobá i sera bo hipotek. Den práktika e proseso aki ta dura paso hopi banko tin un sistema di aprobashon ku no ta transparente i lihé. Komishonnan di krédito òf aprobashon den práktika por pone eksihensha adishonal i hasta desaprobá un krédito ku ya abo a kere ku ta rònt a base di e indikashonnan ku bo ta haña di e funshonario di banko ku bo tin kontakto kuné. Kosnan adishonal ku mester keda reglá ta manera ya menshoná  seguro di bida pero tambe si bo tin un tiki mas edat e durashon di e hipotek òf si bo tin un penshun di trabou.

Stap 8: Traspaso di propiedat seka un notario

Banko ta manda tur dokumentonan nesesario i e montante di e transakshon pa e notario ku bo a skohe pa asina abo, e bendedó i e notario sinta na mesa pa konkluí e benta. Tene na kuenta ku notarionan tambe ta tuma algun tempu pa hasi un ke otro investigashon promé ku yega na un sita. E mester tuma tempu pa verifiká entre otro ku si e propiedat entretantu no a keda bendí, ku e bendedó ta titulá pa bende e kas i pa su trabou e tambe lo presentá su faktura ku normalmente ta bai pa kuenta di e kumpradó. Bankonan hopi biaha ta finansiá e kostonan di notario den e fiansa. E notario ta pasa e sen for di su kuenta pa e bendedó i partidonan ta firma pa e traspaso di e kas. Importante ta pa bo tin bo seguro di kandela ya reglá for di e momentu aki.

kon pa rekonosé un Blackberry falsu

Fundashon pa Konsumidó a yega di risibí kehonan tokante Blackberry ku ta daña òf kibra hopi lihé.  Ta fásil pa kai den e trampa di kumpra un Blackberry falsifiká, sigur si bo kumpra un telefòn lòs. Fundashon pa Konsumidó ke dunabo algun tep pa kon rekonosé un Blackberry falsu for di unu original.

Mas importante ku tur kos ta pa opservá e produkto bon. Pro ehèmpel, ku e marka ta bon skibí, ku e empake ta original òf ku tur manual i asesorio ta den e empake.

Opservashon no semper lo ta efisiente pa identifiká un aparato falsifiká. Kada telefon selular tin un number úniko di 15 òf 17 posishon ku yama  “International Mobile Equipment Identity” (IMEI). For di e number aki nos por saka informashon valioso pa sa tambe si e kalidat di e Blackberry ta bon òf malu.

Kon pa detektá Blackberry falsu

Promé, yama *#06# i lo bo mira e 15 numbernan di IMEI di bo Blackberry. E number ku sali ta por ehèmpel: 316725.10.4690216. Nota e di 7 i di 8 number mei mei di e puntonan. Esaki ta e asina yamá “The Final Assembly Code” (FAC)  E Final Assembly Code (FAC)  ta e kódigo spesífiko di e fabrikante kaminda e Blackberry a keda asamblá. Paisnan ta haña un kódigo a base di nan stándart di kalidat di produkshon.

Aki nos ta mira algun kódigo ku nan respektivo pais i kalidat